„Kultura i Historia” nr 2/2002
„Archaeologies of the Contemporary Past”, edited by Victor Buchli and Gavin Lucas, Routladge, London and New York, 2001″ (Anna Zalewska)
Książka zadziwiająca, zaskakująca, intrygująca – oto kolejny kamień milowy na drodze po której kroczy nieokiełznana myśl archeologiczna. Jednocześnie książka niepokojąca, stanowiąca wyzwanie, wskazująca na społeczne i emocjonalne zaangażowanie archeologii w bieżące sprawy. Ukazująca archeologię jako dziedzinę zaintersowaną poznaniem wszelkich przejawów materialność życia (concerned with the materiality of live), jako dziedzinę która poprzez poszerzanie swych granic znalazła się w przełomowym momencie. (By probing the boundaries of the discipline these authors create an undisciplined moment at which new vistas and new definitions are opened up: 189). Zgodnie z proponowaną przez autorów definicja archeologia miałaby być “specyficznym sposobem badania i poznawania życia ososbistego i społecznego” poprzez analizę często nieuświadomionych sfer pozawerbalnych, które pozostawiają (lub nie) ślady materialne. (Hodder: 189-191)
Po przeczytaniu tej pracy nabieramy szacunku lub podejrzeń do przymiotnika ‘archeologiczny’. Odtąd zaproszeni na seminarium poświęcone archeologii możemy spodziewać się wszystkiego, szukając odniesień do pozycji ‘Archeologia’ w katalogu bibliotecznym musimy liczyć się z tym że znajdziemy tam artykuły typu: “Polityka pamięci w dzisiejszej Republice Południowej Afryki” (Hart, Winter 84-93), “Nauka a prawa człowieka: prawda, sprawiedliwość, zadośćuczynienie i przebaczenie, długa droga krajów Trzeciego Świata” (Doretti, Fondebrider: 138-144), “Archeologia alienacji. Angielskie mieszkanie socjalne schyłku dwudziestego wieku” (Buchli, Lucas: 158-167), czy “Archeologia zintegrowana. Paradygmat śmietnikowy” (Rathje: 63-76).
Autorzy “Archeologii współczesnej przeszłości” poza poszerzeniem granic zastosowania metod archeologicznych, dokonują znacznie więcej. Ukazana zostaje funkcja “użyteczności publicznej” archeologii. Poprzez postawienie pytań typu: komu “służy archeologia”, kto i jak wykorzystuje jej moc sprawczą, kogo archeologia rani, kogo podbudowuje, autorzy starają się dowieść że zaangażowanie społeczne w prace archeologiczne, nie jest wyłącznie wynikiem ciekawości (która pobudzana przez seriale telewizyjne i archeologiczne wydawnictwa popularno naukowe, również jest przedmiotem analizy – M.Cox:148,154-156), lecz także jest skutkiem “możliwości terapeutycznych” archeologii (Buchli, Lucas:14-17, 171-173,177; Shanks 1992:78). Efektywność archeologii wynika zdaniem V. Buchli i G. Lucasa z szeroko rozumianej kreatywności (the creativity of the archaeological act = creative interventions effectively challenge the effects both socially and materially), oraz z zaangażowania społecznego w “tworzenie” archeologii.(171-174) Poprzez “uprzedmiotowienie nieobecności” czyli “zmaterializowanie” przeszłości na skutek działań archeologicznych, nieobecność staje się namacalna, zaczyna stanowić przedmiot dyskursu społecznego. (Butler,1993) W zależności jednak od tego, co składa się na ten dyskurs (jako następstwo archeologicznego procesu poznawczego), archeologia niesie ze sobą pozytywny lub negatywny ładunek emocji, doznań, informacji.
Struktura ksiązki znacznie ułatwia przyswojenie treści dość rozleglych tematycznie: począwszy od zagadnień związanych z konsumpcją (część I, Production and consumption:19-76), poprzez rozdział o pamięci i zapomnieniu (część II, Remembering and forgetting: 77-108), po część poświęconą ujawnianiu tego co uznane zostało za zaginione (część III, Disappearance and disclosure: 119-168). Każda z części poprzedzona jest teoretyczną analizą “przypadków” które się na nią składają.
Artykuły: Beyond consumption: toward an archaeology of consumerism (T. Majewski, M.B. Schiffer), Archaeology as the design history of the everyday (G.Stevenson), Integrated archaeology: a garbage paradigm (W. Rathje) – stanowią podstawę do stworzenia modelu pt. Produkcja i konsumpcja (23), będącego “genealogią praktyk konsumenckich” i mechanizmów tworzenia, które są często nieuświadomione i składają się na tzw. kryptohistorię. (Buchli, Leone: 25; Schiffer 1991).
Rozdział drugi poza analizą problamu pamięci i zapomnienia w artykułach: The politics of remembrance in the new South Africa (D. Hart, S. Winter: 84-93), Archaeology of the Colorado Coal Field War 1913-1914 (The Ludlow Collective: 94-107), oraz Black sharecroppers and white frat boys: living communities and the appropriation of their archaeological pasts (L. Wilkie: 108-118) – stanowi jednocześnie egzemplifikację celów jakie przyświecają twórcom “archeologii współczesnej przeszłości”, otwartej na wszystko co może pomóc w zrozumieniu zachowań człowieka? Archeologia nas/o nas (“archaeology of us”), “stanowi część większego projektu określanego jako archeologia przeszłości historycznej i/lub bieżącej” (the archaeology of the historic and/or recent Past).
Zasadniczym dążeniem jest próba zrozumienia relacji między kulturą materialną i zachowaniem ludzkim w sensie stwierdzeń o naturze generalizującej; tworzenie praw i zasad ogólnych powinno się jednak odbywać z poszanowaniem konkretnych informacji na temat przypadków prahistorycznych i historycznych. Wszelkie prawa ogólne powstałe wramach tego paradygmatu mają z założenia charakter doraźny. Jedno wydaje się być niezmienne: przypisanie archeologii funkcji etno-archerologicznej i kształcącej (pedagogicznej) (4-8). W rozdziale II łączy się więc z archeologii nie tylko funkcję “wskrzesicielki wspomnień” (studium przypadków: rasizmu w Luizjanie i nobilitacji społecznej bractwa Zeta Psi z Uniwersytetu w Berkley w Kalifornii), ale również funkcję “pocieszycielki strapionych” (zjawisko utaconego dziedzictwa narodowego w RPA), czy “wspomożycielki ciemiężonych” (poszukiwanie materialnych śladów poniżania “klasy robotniczej” kopalni w Colorado, oraz dowodów masakry z 20 kwietnia 1914 roku, w wyniku której zginęły kobiety i dzieci strajkujących).
Rozdzial III na który składają się artykuły: Archaeology of World War 2: the Lancaster bomber of Fleville (J.P.Legendre: 126-137), Science and human rights: truth, justice, reparation and reconciliation, a long way in Third World countries (M. Doretti, L. Fondebrider: 138-144), Forensic archaeology in the UK: questions of socio-intellectual context and socio-political responsibility (M.Cox: 145- 157), oraz The archaeology of alienation: a late twentieth-century British council house (V. Buchli, G. Lucas: 158-168) – dowodzi, że “Archeologia o nas” znalazła się w fazie świadomej autorefleksji (material culture is not passive and reflective but can act back upon us in unexpected ways Rathje 1979:20, 2001:5) Artykuły opisujące z jednej strony zastosowanie metod z zakresu medycyny sądowej, czy skomplikowanych analiz chemichnych przy ekshumacji mogił zbiorowych pokazują jednocześnie, że zaplecze czysto naukowe musi być posiłowane umiejętnością wczucia się w analizowany przypadek celem jego zrozumienia. Dość kontrowersyjna polaryzacja ‘wiedzy’ i ‘etyki’ w modelu pt. Znikanie/zaginięcie i ujawnianie/odnalezienie (Dissappearance and Disclousure:124), znajduje uzasadnienie w artykułach zawartych w tej części.
Niewątpliwie przełomowe znaczenie pracy uwydatnia część podsumowująca w której niestety nie zabrakło polskiego akcentu. Niestety, ponieważ sprawa dotyczy “eksploatacji” obiektów dzisiejszego muzeum Auschwitz, celem podkreślenia dramatyzmu miejsca (Olivier:185). Etyka czy nauka, metafizyka czy wiedza, co pomoże zinterpretować myśl Laurenta Oliviera, stanowiącą jednocześnie kwintesencję tego czego możemy się spodziewać po “archeologiach współczesnej przeszłości”:
“To restore, to preserve, is to destroy the present or future history that that would have been known by the sites or remains we wish to preserve; it is to replace them with a present and future that is not theirs, but is ours, rather the past, the present and the image we have of the future are inextricably mixed.” (Olivier:184)
Bibliografia:
Butler, Judith (1993) Bodies the Matter, London: Routladge.
Hodder, Ian (ed)(2001) Archaeological Theory Today, London: Polity.
Rathje, Wiliam (1979) ‘Modern Material Culture Studies’, Advances in Archaeological Method and Theory, 2:1-27.
Rathje, W. (1996) ‘The archaeology of us’, w C.Cegielski (ed) Encyclopedia Britannica’s Yearbook of Science and the Future, New York
Shiffer Michaei B. (1991) The Portable Radio in American Life, Tuscon and London: The University Arizona Press.
Shiffer Michaei B. and A.R. Miller (1999) the Material Life of Human Beings, London: The Routladge.
Shanks, Michael (1992) Experiencing the Past, London: Routladge.
Shanks, Michael and Christopher Tilley (1987) Re-constructing Archaeology, Cambridge: Cambridge University Press.
——————————————————————————————–
Materiał udostępniany na zasadach licencji
Creative Commons 2.5 Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne
——————————————————————————————–